Verkrijgbaar vanaf 16 juni a.s.

In de jaren zestig van de vorige eeuw kwam in Nederland een beweging op van bijbelwetenschappers die een totaal andere benadering van de Bijbel voorstonden dan die van de gangbare, historisch-kritische methode. Ze kwamen al snel bekend te staan als de Amsterdamse School. Frans Breukelman en Karel Deurloo zijn te beschouwen als de belangrijkste twee exponenten van de Amsterdamse School.
De ‘Amsterdammers’ hanteren niet één uniforme methode van interpretatie van de Bijbel, maar delen wel een aantal uitgangspunten met elkaar, waarvan de belangrijkste is dat alle aandacht van de uitlegger dient uit te gaan naar de tekst zelf, en dan ook naar het verstaan van de tekst in al haar aspecten.
Karakteristieke elementen van de Amsterdamse School zijn: idiolecte vertaalwijze, kolometrische indeling van de tekst, close reading, oog voor de sleutelwoorden van de tekst, en grote aandacht voor de theologische zeggingskracht van de bijbelse teksten.
Nico Riemersma (1954) – www.nicoriemersma.nl – studeerde theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij heeft zich vanaf zijn studietijd verbonden gevoeld met de Amsterdamse School. In 2016 promoveerde hij in Tilburg op een proefschrift over dodenopwekkingen (1 Koningen 17,17-24; Lucas 7,11-17; Vita Apollonii IV,45). Hij is oprichter en secretaris van de Lucaswerkplaats. Daarnaast is hij secretaris van de redactie van Amsterdamse Cahiers. Sinds 2017 doceert hij Nieuwe Testament aan de cursus ‘Theologie voor Geïnteresseerden’ in Den Haag.
‘De auteur levert een erg behulpzaam en inzichtelijk overzicht van geschiedenis, kenmerken en vertegenwoordigers van de Amsterdamse School, tot slot uitgewerkt aan een voorbeeld bij Frans Breukelman, dat voor de exegetische werkwijze karakteristiek kan heten.’
Prof. em. dr. Rinse Reeling Brouwer
‘In deze publicatie geeft de auteur een helder en tegelijk veelzijdig overzicht van de Amsterdamse School, betrouwbaar en uitstekend gedocumenteerd.’
Prof. em. dr. Klaas A.D. Smelik

Redactie: Nico Riemersma en Klaas Spronk

Bijdragen

Klaas Spronk,

De Megillot als samenhangende verzameling, 1-10

Nico Riemersma,

De rol van God in het boek Ruth: Over de houding van God ten opzichte van het lijden, 11-24

Dorcas Chebet,

‘They Took Away My Cloak!’ Narrating Rape in ‘Her Voice’: An Afro Feminism Lens to Song 5:6-8, 25-33

Eveline van Staalduine-Sulman,

Targum Hooglied als bemoediging en apologie in de diaspora, 35-44

Klaas Spronk,

Prediker, de dood en wij: De lezing van Prediker 9 in verschillende contexten toen en nu, 45-55

Dries Blokker,

Koken op drie stenen, wegen met twee schalen: Achtergronden van Prediker, 57-65

Nico Riemersma,

Vertaling van Klaagliederen, 67-82

Hendrik Jan Bosman,

De Klaagliederen als gedichten en als taaluitingen, 83-92

Adri van der Wal,

In liturgische taal vervat: De woorden over ‘hopen’ in Klaagliederen 3:18-29, 93-102

Kristin De Troyer,

De geschiedenis van het bijbelboek Ester: Een stap naar voren en een stap naar achteren, 103-111

Klaas Smelik,

Mordechai, Esters dominante neef, 113-121

Wim Beuken is al vele decennia actief in de bijbelwetenschap. Hij trad in het academische strijdperk toen de klassieke exegetische aanpak werd losgelaten en een reeks van nieuwe methoden zich aandienden om de Schrift zijn geheim te ontfutselen. Niet de makkelijkste tijd, wel de spannendste tot nu toe. En nog steeds doet hij mee. Het verschijnen van deze studie is daarvan een voorbeeld: een studie over Abraham en Genesis, te groot voor een artikel, wordt gepubliceerd in de Supplement Series van de ‘Amsterdamse Cahiers van de Bijbel en zijn Tradities'. Beuken neemt je mee door Genesis en laat zien welke verbanden je tot nu toe had gemist. Het boek biedt de ene eye opener na de andere, onmisbaar voor wie zich voor Abraham en/of Genesis interesseert, en een mooie (eventueel hernieuwde) kennismaking met Wim Beuken. 

Wat is bijbelse theologie anders dan beschrijven hoe in de Bijbel over God gesproken wordt? Geheel in de traditie van de zogenaamde ‘Amsterdamse School’ wordt in deze bundel opstellen de tekst zoveel mogelijk zelf aan het woord gelaten. Vanaf de Tora, via de Profeten en Geschriften, de evangeliën en de brieven, tot en met het boek Openbaring worden de boeken van de Bijbel op hun ‘theologie’ bevraagd. Dat gebeurt door collega’s van Joep Dubbink, die daarmee hun waardering uitspreken voor de manier waarop hij bijbelse theologie bedrijft in zijn functies als bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘Bijbelse Theologie’ namens de Dirk Monshouwerstichting aan de Vrije Universiteit en daarnaast als predikant. Dat levert een bont palet op. Niet alleen omdat de Bijbel in veel opzichten meerstemmig is, maar ook omdat het onderwerp vanuit verschillende perspectieven wordt benaderd. Sommige auteurs kleuren buiten de door de redactie getrokken lijntjes. Wat hen allen verbindt is het enthousiasme voor de bijbelse teksten als bron van inspiratie in kerk en academie.

Dit cahier staat onder redactie van Nico Riemersma, Klaas Spronk, Gerben Westra en Piet van Midden en bevat bijdragen van Janet Dyk, Eleonora Hof, Robin ten Hoopen, Axel Rooze, Piet van Midden, Petr Sláma, Rinse Reeling Brouwer, Victor Ber, Mart Jan Luteijn, Eep Talstra, Eveline van Staalduine-Sulman, Uwe Bauer, Nico Riemersma, Willien van Wieringen, Archibald van Wieringen, Jaap Dekker, Edgar Kellenberger, Gert Kwakkel, Willem van Peursen, Bob Becking, Bernd Diebner, Klaas Spronk, Adri van der Wal, Klaas Smelik, Panc Beentjes, Peter-Ben Smit, Leen de Ronde, Arie Zwiep, Doddy van Leeuwen-Assink, Jesse de Bruin, Bert Jan Lietaert Peerbolte en Klaas Holwerda.

INHOUDSOPGAVE

Nico Riemersma, Klaas Spronk, Gerben Westra, Piet van Midden,   

Woord vooraf, ix

Janet Dyk, 

What does God do? Verbs occurring with a Name of God as Subject in the Hebrew Bible, 1 

Eleonora Hof,

Genderinclusief bijbelvertalen: Een update met agenda van het gesprek over de Godsnaam en eerbiedskapitalen, 19 

Robin ten Hoopen, 

De God van P en de God van niet-P in de oergeschiedenis (Gen 1-11), 31 

Axel Rooze, 

Abraham the Priest: A Theological Taxonomy of Abraham’s Intervention for Sodom in Genesis 18, 43

Piet van Midden,

Een psalmvers op een sterfbed – Genesis 49:18, 55 

Petr Sláma,

Moses’ Water Stunts: Two Observations on the Language Puns in Exod 2:10 and 15:22-27, 61

Rinse Reeling Brouwer,

Waarom een systematisch theoloog de bijbelse theologie nodig heeft? Een bespreking van de wijze waarop Katherine Sonderegger in Systematic Theology II het boek Leviticus (9:24) tot uitgangspunt neemt voor de behandeling van de processies in de drie-enige God, 71

Victor Ber, 

God in the Book of Numbers: Rationality and the Power to Forgive, 81

Mart Jan Luteijn, 

A Theological Substructure in an Old Testament Law? The Relevance of the Reception History of the Cities of Refuge (Num 35 and Deut 19), 93

Eep Talstra,

Wie zegt ‘ik’, als God ‘ik’ zegt: God in Deuteronomium 32, 103 

Eveline van Staalduine-Sulman,

The Role of God in Ancient Retellings of the Story of David and Goliath (1 Sam 17), 115

Uwe Bauer,

Gott und Elischa: Ein dynamisches Verhältnis non Nähe und Distanz, 125 

Nico Riemersma, 

Wie is Jhwh? Wie is God? Een bijbels-theologische kijk op 2 Koningen 4:8-37, 137

Willien van Wieringen, 

Genderbending met Hooglied, 151 

Archibald van Wieringen

Spreekt de Heer in Jesaja 1:2-31? Een communicatieve analyse, 161

Jaap Dekker,

Gods rol in de verharding van Israël: Morele en theologische vragen bij Jesaja’s verhardingsopdracht, 171

Edgar Kellenberger,  

Ezechiels extreme Gotteserfahrung: Gleichzeitig eine Auseinandersetzung mit Ruth Posers Das Ezechielbuch als Trauma-Literatur, 183 

Gert Kwakkel,

Jhwh als roofdier in Hosea 5:14 en 13:7-8, 19 

Willem van Peursen,

God in the Book of Joel, 205

Bob Becking,

God Talk in the Book of Amos, 217

Bernd Diebner,

Gottes Gespräche mit dem Propheten Jona, 231

Klaas Spronk, 

Hoe God aan het woord komt in het boek Nahum, 237

Adri van der Wal, 

Habakuks Godsbeeld: Van vraagteken naar uitroepteken, 247

Klaas Smelik,

God in het bijbelboek Prediker, 257

Panc Beentjes,

Gods barmhartigheid: Jezus Sirach 5:1-8 en 16:11-14, 269

Peter-Ben Smit,

God als gebeuren in het Evangelie volgens Marcus, 279

Leen de Ronde,

Psalm 23 als klankbodem in het Marcusevangelie, 291

Arie Zwiep,

Van God, Jezus en de spoedige komst van Gods koninkrijk gesproken: Een drietal ‘probleemteksten’ opnieuw bezien (Luc 11:20; 17:20-21; Hand 1:6), 303

Doddy van Leeuwen-Assink,

Hoe laat de evangelist Johannes in de ‘Ik ben’- woorden zien wie God is?, 313

Jesse de Bruin,

Niet de keizer, maar Christus: De verhouding tussen God en mens in de Brief aan de Filippenzen, 325

Bert Jan Lietaert Peerbolte,

De God van de Openbaring van Johannes, 335

Klaas Holwerda,

God in ensembles van schriftlezingen, 347

Nico Riemersma, 

Bibliografie van prof. dr. Joep Dubbink, 359

Personalia, 369

Tabula Gratulatorum, 373

Redactie: Nico Riemersma en Piet van Midden

Bijdragen: 

Gerard van Zanden & Rinse Reeling Brouwer,

De Naam van Jezus vertellen: Frans Breukelman over de Redder en zijn reddingswerk, 1-12

Bas van Os,

Het Evangelie naar Matteüs als oorlogsliteratuur, 13-22

Hedda Klip,

Jozef in de genealogie van Matteüs 1, 23-32

Marco Rotman,

‘En voor wie het wil aannemen: hij is Elia die komen zou’ (Mat 11:14): Johannes de Doper in het Matteüsevangelie, 33-42

Arco den Heijer,

Petrus’ vorming tot mensenvisser in het Evangelie naar Matteüs, 43-53

Huub van de Sandt,

Ethische radicalisering van de Tora in Didachè en Bergrede, 55-66

Nico Riemersma,

De tien en meer herstelwonderen van Jezus: Matteüs 8:1-9:34, 67-78

Ruben van Wingerden,

Kruisdragen in Matteüs 10:38 en 16:24: Sterven door vervolging, 79-87

Eric Ottenheijm,

Matteüs en het jodendom: Sociaal-religieuze retoriek in de Gemeenterede (Mat 18:1-35), 89-100

Wim Weren,

Messiaanse leiders: Interpretaties van Zacharia 9-14 in het Evangelie volgens Matteüs, 101-111

Pieter de Boer,

Van timmermanszoon tot Kurios: Matteüs’ weergave van Jezus’ interpretatie van Psalm 110:1, 113-124

Hendrik Hoet,

Matteüs 23: valse godsdienst versus broederlijkheid, 125-132

Rinze Nieuwenhuis,

De παρουσία in Matteüs 24, 133-141

Marco Visser,

Uit de hemel: Frans Breukelman over de finale van het Matteüsevangelie, 143-152

Met dit tweede deel van het commentaar op het boek Ezechiël (het eerste deel verscheen in 2014) maakt de serie Verklaring van de Hebreeuwse Bijbel een doorstart. In de jaren '90 begon zij bij Callenbach. Die uitgeverij kreeg vervolgens haar plek in de zich steeds uitbreidende groep rondom Kok. Nu is de serie ondergebracht bij de Societas Hebraica Amstelodamensis, die sinds de jaren '80 verantwoordelijk is voor de uitgave van de Amsterdamse Cahiers voor Exegese van de Bijbel en zijn Tradities. Dat is een plek waar de Verklaring van de Hebreeuwse Bijbel heel goed past, met zijn grote aandacht voor de Bijbeltekst in de taal en vorm waarin die ons is overgeleverd.

Het tweede deel van het boek (hoofdstuk 25-48) spreekt de profeet Ezechiël de ballingen in Babel aan. De ballingen vragen zich af of er een terugkeer naar Jeruzalem mogelijk is, ook na de verwoesting van de tempel van de stad Jeruzalem door koning Nebukadnessar. Voor Ezechiël is deze koning niet meer dan een marionet van wie de daden passen in het plan van de Heer. De ballingen moeten leren dat ze alleen op de Heer kunnen vertrouwen. Hij herstelt Israël. Dat wordt indrukwekkend gesymboliseerd in het visioen van de herleving van de doden in het dal van de ‘dorre doodsbeenderen’ (hoofdstuk 37). Het boek eindigt met een uitgebreide beschrijving van hoe het leven van de herenigde twaalf stammen gestalte krijgt: zonder rivaliteit met als centrum de schets een herstelde tempel die Ezechiël in een visioen te zien krijgt. Zo is het boek Ezechiël een bron van bemoediging en inspiratie voor komende generaties. Het boek Openbaring getuigt daarvan en het is nog steeds actueel bij de bezinning hoe om te gaan met macht, nederlaag en hoop op wederopstanding. 

Klaas Spronk,

De verhalen over Elia en Elia in het recente onderzoek, 1-11

Anne-Marie Bos,

Elia’s mantel voor Elisa: 1 Koningen 19 en 2 Koningen 2 in beeld, 13-19

Nico Riemersma,

Hoe een jong mens tot leven komt: Een close reading van 2 Koningen 4:32-35, 21-34

Bob Becking,

De grote vrouw van Sunem en de arme man van Nippur: Enkele gedachten over de interpretatie van 2 Koningen 4:32-35, 35-43

Nico Riemersma,

Een korte reactie op de kritiek, 45-49

Adri van der Wal,

Een maaltijd voor honderd mensen: Kanttekeningen bij 2 Koningen 4:42-44, 51-59

Edgar Kellenberger,

Die Naeman-Erzählung (2 Kön 5), 61-69

Joep Dubbink,

De godsman, de vrouw en de generaal: Twee verhalen over Elisa naast elkaar gelezen, 71-80

Thandi Soko-de Jong,

Some African Christian Miracle Perspectives and God’s Abiding Power: With Insights in 1 Kings 17:20-24, 81-92

Klaas Spronk,

Elia en Elisa en het gevecht met Baäl, 93-102

Klaas Smelik,

Geweld in de Elia-Elisacyclus (1 Kon 17–2 Kon 13): In het licht van het bijbelboek Jeremia, 103-112

Mart Jan Luteijn,

Elia en Elisa psychologisch gelezen: 1 Koningen 19 en 2 Koningen 4–5, 113-119

Panc Beentjes,

De brief van Elia (2 Kron 21:12-15), 121-128

Hans Lammers,

‘Elia ia al gekomen’ (Mar 9:13): Elia in het Marcusevangelie van Jezus, 129-137

Lieve Teugels,

Man van God of goddelijke man: De rol van Elia in de eindtijd, en de receptie van Maleachi 3:1,23-24 in rabbijnse interpretaties, 139-147

Willien van Wieringen,

‘Onze god is de beste’: 1 Koningen 18:26-46 in exegese voor hbo-studenten, 149-159

Analyse van de figuur van het pars pro toto in het werk van F.H. Breukelman en uitwerking aan de hand van de teksten over de knecht van JHWH in Jesaja. Een bijbels-theologisch onderzoek.

Frans Breukelman (1916-1993) liet zien dat een terugkerend motief in het boek Genesis is dat de hoofdpersoon in het verhaal steeds het geheel representeert: die ene staat pars pro toto. Volgens hem is het bovendien een sleutelbegrip voor de bijbelse theologie als geheel.

In deze studie onderwerpt Marco Visser deze gedachte aan een diepgravend onderzoek. Hij begint met een bespreking van de term pars pro toto en van de verwante begrippen representatie en plaatsvervanging in taalwetenschap, filosofie en theologie. Daarbij gaat hij in gesprek met onder andere Dorothee Sölle en René Girard. Vervolgens geeft hij een uitvoerige beschrijving en evaluatie van het pars pro toto in het werk van Breukelman. De proef op de som is de toepassing van de figuur van het pars pro toto op de knecht van JHWH zoals die beschreven wordt in het boek Jesaja. Hij laat zien dat daarmee een nieuw perspectief geopend wordt in de langlopende exegetische discussie over de aard en de identiteit van de knecht.

Tenslotte betoogt Visser dat de lees- en denkwijze van het pars pro toto een waardevolle inbreng is in het bredere debat over de vraag hoe Bijbelteksten gelezen kunnen worden: het particuliere van de tekst draagt het universele in zich en raakt zo ook de lezer tot op vandaag.

Bob Becking,

Hoe is het nu met Ezra en Nehemia: Verschuivende visies over twee bijbelboeken, 1-13

Panc Beentjes,

Het Kronistisch geschiedwerk: Dogma of mythe, feit of fictie?, 15-23

Margreet Steiner,

De muren die Nehemia bouwde: De stadsmuren van Jeruzalem in de Perzische tijd, 25-32

Joep Dubbink, 

De Judese identiteit bestaat niet: Constructie van identiteit in Jehud, 33-44

Nico Riemersma, 

B^erît in Ezra 10:1-44, 45-55

Eep Talstra,

Bidden, hergebruik van duurzaam tekstmateriaal: Nehemia 1:1-11, 57-68

Geert Lorein,

Nehemia 3: Individueel engagement ter afscherming van Jeruzalem, 69-82

Willien van Wieringen, 

De Schrift als Heilige Grond in Nehemia 8: Waarin terugkeer grond voor verstrooiden biedt, 83-92

Adri van der Wal,

Samenbinding en roep om bevrijding: Kanttekeningen bij Nehemia 9, 93-104

Christiane Karrer, 

Beter dan een koning? Leiderschap in Juda volgens het rapport van Nehemia, 105-116

Klaas Smelik, 

Nehemia, een Hofjood avant la lettre?, 117-126

Leon Mock,

Ezra als de tweede Mozes: Ezra in de rabbijnse traditie, 127-134

Joep Dubbink, 

Ezra en Nehemia contextueel: Een vergeten paragraaf, 135-142